بیست سال پیش در این هفته، من شاهد آغاز حمله آمریکا به عراق از پشت بام هتل فلسطین در بغداد بودم. من در میان معدود روزنامه نگاران خارجی بودم که در کنار ارتش آمریکا نبودند و برای پوشش خبری آغاز جنگ از پایتخت باقی ماندند. این اولین جنگ من به عنوان یک عکاس نبود، اما اولین بار بود که بمباران را در یک مرکز شهری پرجمعیت تجربه می کردم.
من سکوت غیرطبیعی شهر را قبل از پرتاب اولین موشک های کروز آمریکایی به یاد می آورم. من آنها را قبل از اینکه آنها را بشنوم دیدم، در حال حرکت در آن سوی رودخانه از ما به سمت اهدافشان به سمت چیزی که ارتش ایالات متحده بعداً منطقه سبز نامید. سکوت با طنین توپ های ضدهوایی عراقی به پایان رسید که گلوله های ردیاب سبز و قرمز آنها در آسمان مانند ستاره های پرتاب می درخشیدند. از گوشه چشمم، یک فلش نور عظیم نشان داد که اولین موشک کجا اصابت کرده است. چند ثانیه بعد، صدای عمیق انفجار در سراسر شهر طنین انداز شد، انرژی هیولایی آن همه ماشین ها را در محله به صدا درآورد.
بیشتر عکس‌هایی که من و همکارانم روی پشت بام هتل گرفتیم، عکس‌هایی خارج از فوکوس از آتش و دود در دوردست بود. آنها منظره‌ای را ثبت کردند که ارتش آمریکا باید تصور می‌کرد که این عملیات را «شوک و هیبت» نامید. آن شب خانواده هایی را که در بغداد جمع شده بودند نشان ندادند. آنها نتوانستند بلاتکلیفی و ترس را درک کنند و نمی توانند اهمیت لحظه را برای عراق، ایالات متحده و جهان درک کنند. با این حال، آن تصاویر مبهم روز بعد در صفحه اول اساساً همه روزنامه‌های مهم غربی منتشر شد و به‌طور بصری برداشت عمومی از آن روزهای اول جنگ را چارچوب‌بندی کرد.
همانطور که به پوشش خبری جنگ ادامه می دادم، عکس های دراماتیکی از درگیری های خشونت آمیز را تعقیب می کردم، نوعی که حرفه یک عکاس جنگ را می سازد. من تقریباً به طور کامل تحت تأثیر مطالبات اخبار روزانه و نیاز به اثبات خودم بودم. اما وقایع در طول مسیر نقش من به عنوان یک وقایع نگار جنگ را پیچیده تر کرد و من مجبور شدم کار خود را به عنوان یک عکاس خبری ارزیابی مجدد کنم.
در هفته های اول تهاجم توسط پلیس مخفی صدام حسین دستگیر و به مدت هشت روز در زندان ابوغریب نگهداری شدم. آنجا در تاریک ترین سلول های دستگاه ترور آقا حسین، صدای شکنجه مردان راهروها را پر کرده بود. اجساد ضرب و شتم سایر زندانیان گهگاه از کنار سلول من در بال خارجی‌های مجتمع رژه می‌رفتند و مرا به این فکر می‌کرد که آیا نفر بعدی من هستم یا خیر.
هرگز میدان دید من محدودتر و کنترل‌شده‌تر از آنچه در زندان بود، نبود، اما از قضا آنجا بود که نگاهی اجمالی به چیزی که معمولاً از دید پنهان بود، دیدم. نقشم عوض شده بود من هنوز شاهد بودم، اما بدون دوربین. من هنوز روزنامه نگار بودم، اما اکنون زندانی هستم. من در روایت پنهان جنگ به شخصیتی تبدیل شده بودم.
تجربیاتی مانند این شروع یک تکامل 20 ساله خودآگاهی و درک من از آنچه فیلسوف جودیت باتلر آن را “قاب بندی قاب” نامیده است، نشان داد. دکتر باتلر در مورد سیستم‌های زیربنایی قدرت دولتی نوشت که چارچوب روایت‌های ما را مشخص می‌کند، دیکته می‌کند که چه چیزی در آن نگه داشته یا خارج از آن باشد و در نهایت تعیین می‌کند که «زندگی‌های انسان‌ها به عنوان انسان و زنده به حساب می‌آیند، و کدام نه».
با پوشش دادن جنگ تا پایان رسمی آن در سال 2011، شاهد ظهور بسیاری از روایت‌های رقیب بودم که شبکه‌ای اغلب غیرقابل درک از «آنچه واقعاً در جریان بود» را تشکیل می‌داد. من می دیدم که گاهی خطوط بین قربانی، تماشاگر و مجرم محو می شود.
در سال 2006، زمانی که عراقی‌های سنی برای مبارزه با القاعده به نیروهای ارتش آمریکا پیوستند، دیدم که آمریکایی‌ها چقدر سریع توانستند چارچوب داستانی جنگ را بازتعریف کنند. رهبران شورش با دستان خونی به جنگجویان نجیب در «بیداری اهل سنت» تبدیل شدند. من به یک رویکرد متفاوت در کارم به عنوان یک عکاس نیاز داشتم تا ابهامات آنها را ثبت کنم.
برخی از این تغییرات زیبایی شناختی بود. به یاد می‌آورم یک روز در سال 2008 زمانی که به خرما در استان الانبار سفر کردم تا با ابو زکریا، یکی از مخوف‌ترین رهبران سابق شورشیان سنی، که وفاداری خود را برای همکاری با آمریکایی‌ها تغییر داده بود، ملاقات کنم. متوجه شدم که وقتی ملاقات کردیم، او کلاهی غیرعادی بر سر داشت، بسیار شبیه به کلاهی که آقای حسین در نقاشی های دیواری که قبل از حمله در اطراف بغداد دیده بودم، بر سر داشت. با در نظر گرفتن این پژواک ها، من از ابو زکریا در حالی که تفنگ ساچمه ای در دست داشت، به همان شکلی که آقای حسین در برخی از نقاشی های دیواری دیده بود، عکاسی کردم.
در سال 2014، من سوار بر هلیکوپتر ارتش عراق بودم که در حین ماموریت نجات مردم از اقلیت ایزدی که در کوه های سنجار گیر افتاده بودند، سقوط کرد. داعش در حال نزدیک شدن بود. در اینجا من به طور همزمان در دو نقش قرار گرفتم – خبرنگار و انسانی که تحت تأثیر خطر و خشونت جنگ قرار گرفته بود. پس از غلبه بر شوک تصادف و فهمیدن اینکه حالم خوب است، وارد عمل شدم تا صحنه ها را مستند کنم. این نمونه ای از تغییر در کار من است که بر اساس شرایط به من تحمیل شده است. امیدوارم عکس های من از این رویداد نه تنها منظره سقوط، بلکه کرامت انسانی عراقی هایی را که بیشترین آسیب را از درگیری متضرر شده اند، نشان دهد.
با گذشت زمان، من علاقه مند شدم تا تاریخ شخصی، خانوادگی و ملی عراق و زندگی مردم آن را در آنچه که دکتر باتلر «چارچوب های جایگزین» می نامد، ثبت کنم. من از نمایشی که در لحظه خشونت تولید می‌شد به عواقب آن روی آوردم – لحظات آرام‌تری که با تفاوت‌های ظریف و ابهام تعریف می‌شوند. در این عکس‌ها من اغلب سعی کردم کرامت انسانی و انعطاف‌پذیری را متمرکز کنم تا چهره عراقی‌هایی را نشان دهم که هر روز با چالش‌های عظیم ناامنی، خشونت و فقر زندگی می‌کنند و هنوز هم زندگی می‌کنند. من همچنین تلاش کرده ام که اقدامات سیاسی و خواسته های نسل جدید عراقی ها را که برای گسستن از این گذشته مبارزه می کنند، نمایان سازم.
من یک عکاس خبرنگار هستم و برای همکاران و حرفه ام احترام زیادی قائل هستم. اما مانند هر شغل یا حرفه ای نیاز به نقد و بررسی دارد. 20 سالی که از آن عکس ها بر روی پشت بام هتل در بغداد می گذرد، محدودیت های مستندسازی جنگ را به من نشان داده است. من دیگر معتقد نیستم که می توان شاهد عینی و بدون دخالت جنگ بود. مایلم سایر عکاسان را وارد گفتگوی صادقانه و بازتر در مورد ابهامات کارمان کنم، و اینکه چگونه می‌توانیم داستان‌هایی را که درباره خشونت، درگیری و کرامت انسانی می‌گوییم، قالب‌بندی و بازتعریف کنیم.
در جمع‌آوری عکس‌هایم برای کتابی به مناسبت بیستمین سالگرد جنگ، کلمات و متن را درج کردم – اعزام‌های نظامی، نقل قول‌ها، ارجاعات فرهنگ پاپ. رونوشت‌های رسمی ویرایش‌شده، فهرست‌های کشته‌شدگان عراقی – که پرسش‌هایی را درباره روایت‌های رقیب جنگ مطرح می‌کند.
چه کسی قدرت روایت یک درگیری را دارد؟ چه کسی پارامترهای قاب را تعیین می کند؟ کدام جنایات یا قربانیان و به قیمت چه چیزی قابل مشاهده خواهند بود؟ من هیچ پاسخی ارائه نمی دهم اما من استدلال می کنم که ضروری است که سؤالات را ادامه دهیم.
مویسس سامان عکاس خبری، عضو مگنوم فوتوز و همکار نیمن 2023 است. کتاب جدید او با عنوان «مژده نیکوکاری» بر کار او در پوشش جنگ عراق و عواقب آن تمرکز دارد.
